www.techbud.com.pl Przemek Czaja 1.HAŁAS KOMUNIKACYJNY - WPŁYW NA CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKO Hałas pochodzący od użytkowników drogi i kolei stanowi ponad 80 % docierającego do nas hałasu ze źródeł zewnętrznych. W ciągu ostatnich 25 lat liczba samochodów jeżdżących po naszych drogach wzrosła kilkakrotnie i tendencja ta ma wciąż miejsce. Wraz z pojawieniem się ogromnej ilości samochodów rozpoczęto budowy nowych dróg i autostrad, przede wszystkim obwodnic miast. Modernizacją objęto już istniejące drogi zmieniając ich status. Ogółem w połowie 2015 roku użytkowano ponad 180 000 km dróg utwardzonych w tym tylko około 3000 km autostrad i dróg szybkiego ruchu. Ale liczba ta obecnie gwałtownie rośnie i w przeciągu najbliższych kilku lat zostanie podwojona. Jeśli chodzi o kolej to sytuacja wygląda nieco inaczej. Zmniejszyła się ilość linii kolejowych (obecnie 23 700 km, w tym zelektryfikowanych 11 000 km), ale wzrósł ruch na już istniejących, a przede wszystkim rozpoczęto modernizację głównych szlaków kolejowych, mającą na celu poprawę bezpieczeństwa i komfortu transportu i podniesienie prędkości składów pociągów do wielkości 160 km/h lub 130 km/h. W związku z tymi zmianami pojawił się ogromny problem zwiększonej emisji hałasu, jego negatywnego oddziaływania na człowieka i środowisko. Wpływ psychosocjalny Hałas powoduje różne objawy psychologiczne, których jednak nie definiuje się jako schorzenia psychiatryczne. Głównym skutkami w sferze psychosocjalnej są: - rozkojarzenie - widoczne pogorszenie percepcji - zakłócenia w komunikacji międzyludzkiej - zmiany w zachowaniu społecznym. Rozkojarzenie Rozkojarzenie jest najczęściej spotykanym i stosunkowo najlepiej zbadanym wpływem hałasu na ludzi, który to negatywnie oddziałuje na jakoś życia człowieka. Związek rozkojarzenia z hałasem jest bezspornie udowodniony – podnosi się wraz ze wzrostem poziomu hałasu. Przy badaniu rozkojarzenia stwierdza się jego subiektywne objawy. Prawie każdy człowiek, który przejawia rozkojarzenie, wymienia również niektóre z następujących objawów: - pogorszenie nastroju na zewnątrz pomieszczenia (na balkonie albo w ogrodzie) - w mieszkaniu przy otwartych oknach problemy ze spaniem, komunikacją, czytaniem, oglądaniem telewizji, słuchaniem muzyki i radia, - zamykanie okien, żeby uniknąć problemów ze spaniem. Niektóre osoby rozkojarzone z powodu hałasu sygnalizują również inne objawy: - problemy ze spaniem również przy zamkniętych oknach, - zakłócenia w komunikacji i innej aktywności w mieszkaniu nawet przy zamkniętych oknach, -oddziaływanie na zdrowie psychiczne, - pogorszenie słuchu spowodowane działaniem hałasu. Hałas komunikacyjny może wywołać jeszcze więcej objawów. Oprócz rozkojarzenia ludzie mogą odczuwać także szereg negatywnych emocji. Najczęściej mówią o: złości, zaskoczeniu, niedostatecznej satysfakcji, odrzuceniu przez innych, bezsilność, depresji, niepokoju albo o wyczerpaniu. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) próg odniesienia dla średniego rozkojarzenia wynosi LAeq 50 dB(A), a silnego rozkojarzenia LAeq 55 dB(A). Aktywność umysłowa Hałas współdziała z różnymi rodzajami aktywności. Znaczącym efektem oddziaływania hałaśliwego otoczenia na psychikę jest osłabienie uwagi, czyli zdolności koncentracji na wybranym zadaniu . Jest to niezbędne w czasie większości ludzkich działań, o ile nie zostały one zautomatyzowane. Wpływ hałasu na centralny układ nerwowy powoduje dekoncentrację i mniejsza możliwość wykonywania zadań wymagających długoterminowego utrzymania uwagi oraz zadań bardziej złożonych. Proces koncentracji uwagi wymaga niewspółmiernie większego wysiłku i prowadzi do znacznie szybszego zmęczenia. Komunikacja werbalna Znaną cechą hałasu jest jego efekt maskowania, który polega na zagłuszaniu dźwięków informacyjnych hałasem o wyższej intensywności. Jest to ważne zjawisko, które obniża zrozumiałość mowy i może maskować np. ważne akustyczne sygnały ostrzegawcze. Z odległości 1m słuchacz odczuwa zwiększenie hałasu, jeżeli jego natężenie dźwięku (stałe, z widmem częstotliwości zbliżonym do mowy) przekracza 40dB (A). Jeżeli ma być utrzymana nieprzerwalna komunikacja, różnica między sygnałem akustycznym a hałasem powinna przekraczać 10 dB. Zgodnie z WHO Guideline 1995 warunki do stuprocentowej zrozumiałości mowy są w pomieszczeniach z poziomem hałasu do 35 dB (A), do akceptowanej zrozumiałości 45 dB(A), a głośna mowa jest zrozumiała nawet przy poziomie do 55 dB(A). Zmiany zachowań społecznych Hałaśliwe środowisko modyfikuje działania i zachowania społeczne. Wpływają na nie: - wzorce codziennego widocznego zachowania (otwieranie okien, korzystanie z balkonów, użytkowanie radia i TV, pisanie petycji i skarg do urzędów), - możliwości ludzi przy wykonywaniu specyficznych zadań (sukcesy w szkole, uwaga, czas reakcji przy wyborze, pamięć krótkookresowa, kierowanie ruchem lotniczym, itp.), - zachowania społeczne (agresywność, niedostosowanie, włączanie, angażowanie, partycypowanie itp.), - wskaźniki społeczne (przeprowadzki, hospitalizacje, zużycie lekarstw, indeksy urazów) - zmiany nastroju (mniej szczęśliwy, bardziej depresyjny itp.). Zgodnie z WHO (1995) pogorszenie chęci do udzielenia pomocy przejawia się od poziomu hałasu wynoszącego 80 dB(A) Rys Nr 1. Poziomy ( w decybelach ) typowych dźwięków generowanych w otoczeniu, (rysunek: autor). Wpływ na zdrowie psychiczne Ekspozycja na wysoki poziom hałasu w środowisku pracy może prowadzić do neurozy i zwiększonego rozdrażnienia. Pewne dane wskazują na możliwy negatywny wpływ hałasu komunikacyjnego na zdrowie psychiczne, co może się też objawiać bólami głowy, nadużywaniem leków, rosnącym uzależnieniem od środków uspokajających i nasennych, objawami psychiatrycznymi i poziomem hospitalizacji na oddziałach psychiatrycznych. Wpływ na sen Hałaśliwe środowisko powoduje stan zwiększonego pobudzenia układu nerwowego i wywołane przez to zmiany w systemie hormonalnym. Wyższe pobudzenie może spowodować w przypadku osoby, której dotyczy, trudności z zaśnięciem i budzenie się w czasie snu. Ekspozycja na zwiększony hałas może również u śpiącego spowodować wzrost ciśnienia krwi, tętna i wahania amplitudy ciśnienia. U śpiącego rośnie częstotliwość zmian położenia ciała w różnych fazach snu. Ze względu na to, że sen jest potrzebny do zregenerowania sił fizycznych i duchowych, naruszenie go ma poważne skutki, takie jak: Zmęczenie, zmniejszenie aktywności i pogorszenie nastroju. Podstawowe objawy wpływu zwiększonego hałasu na sen to: - problemy z zasypianiem - budzenie się podczas snu - skrócenie niektórych faz snu - pogorszenie jakości snu przez zmianę jego faz - odczucie zmęczenia przy rannym wstawaniu - zmniejszenie aktywności w następnym dniu. Brak snu zwiększa również zagrożenie wypadkami i urazami. Bezpośredni wpływ na narząd słuchu Hałas oddziałuje bezpośrednio na ucho i narząd słuchu. Przy ekstremalnych impulsach akustycznych może dojść do pęknięcia błony bębenkowej. Stosunkowo częste w związku z długotrwałym przebywaniem w środowisku o wysokim natężeniu hałasu jest chroniczne uszkodzenie ucha wewnętrznego, objawiające się niedosłyszeniem aż do utraty słuchu. Objawia się stopniowym obniżeniem progu słyszalności poniżej poziomu powodowanego starzeniem się. Kryterium upośledzenia jest poziom słyszalności, przy którym ludzie zaczynają odczuwać kłopoty w czasie normalnego życia, zwykle w porozumiewaniu się za pomocą mowy, szczególnie w hałaśliwym otoczeniu. Wpływ psychofizyczny Nie wszystkie skutki hałasu są absolutnie negatywne. Pewien poziom hałasu może powodować korzystne pobudzenie centralnego układu nerwowego. Można w ten sposób zwiększyć motywację do realizacji zadań i w ten sposób zwiększyć aktywność, zależy to od ekspozycji człowieka i jego ustawienia w stosunku do źródła hałasu. Nadmierny stres może przeciwnie mieć szereg niekorzystnych działań. Wywołuje on krótkotrwałe fizjologiczne odpowiedzi, sterowane przede wszystkim hormonalnie. Działanie może być psychologiczne, behawioralne (w zachowaniu) i somatyczne (cielesne). Są one tez oznaczone jako pozasłuchowe. O wpływach psychologicznych i behawioralnych była mowa już wyżej. Z punktu widzenia psychologii mogą to być: strach, depresja, frustracja, podrażnienie, złość, poczucie bezsilności, smutku i niepokoju. Jako przykład behawioralnych reakcji na stres mogą służyć ostracyzm społeczny, agresja i skłonność do alkoholu, nikotyny, narkotyków oraz bulimia. Jeżeli chodzi o wpływy somatyczne, fachowi autorzy wszędzie opisują, że hałas działa jako niespecyficzny czynnik stresujący wywołujący nadmierne drażnienie CNS i reakcję układu endokrynologicznego. Jednymi z efektów mogą być zmiana ciśnienia, pojawienie się ICHS i innych dolegliwości kardiologicznych, zmiany biochemiczne, zmiany w systemie immunologicznym i wpływ na rozwój płodu (niska waga urodzeniowa, występowanie różnych wad wrodzonych). Przy długotrwałej ekspozycji na hałas, którego poziom przekracza 65 dB(A), może pojawienie się nadciśnienie i ICHS; również o kilka procent może zwiększyć się występowanie zawałów serca i wynikającej stąd śmiertelności. Ekspozycja na hałas może wywołać różne rodzaje odpowiedzi refleksyjnych, szczególnie, kiedy hałas jest zaskakujący i niespodziewany. Organizmami zagrożonymi mogą być organy wewnętrzne (serce, naczynia krwionośne, jelita, gruczoły endokrynologiczne itp.). W rezultacie rośnie tętno i ciśnienie krwi, uruchamiają się reakcje alarmowe i naczyniowe w organizmie. Nie wiadomo, czy te efekty odgrywają dużą rolę wśród przyczyn chorób. W literaturze fachowej szeroko dyskutowane efekty kardiologiczne. Badania naukowe stwarzają wrażenie niewielkiego i średniego wpływu hałasu komunikacyjnego na ciśnienie krwi. Kliniczne znaczenie tego wzrosty ciśnienia krwi nie jest zupełnie jasne. W studiach epidemiologicznych uliczny hałas komunikacyjny jest co wyżej słabo łączony z wzrostem ciśnienia krwi albo innymi zmianami kardiologicznymi. Udokumentowanie wpływu hałasu na zdrowie nie jest pełne, ponieważ wzrost ciśnienia krwi, choroby serca i inne choroby zależne od stresu są wywołane przez wiele czynników, których w studium epidemiologicznym nie można dobrze odróżnić (w szczególności klasa społeczna, nawyki osobiste albo charakterystyka osobnicza). Potencjalne oddziaływanie na stan zdrowia w związku z ekspozycją społeczną nie jest dostatecznie dobrze udokumentowane. Dotychczasowe dane nie pozwalają na wyciągniecie końcowych wniosków. Więcej udokumentowanych danych mamy do dyspozycji ze studiów przeprowadzonych na stanowiskach pracy zagrożonych hałasem. Rys. Nr 2. Metody zwalczania hałasu wg Prof. Zbigniewa Engla, (rysunek: autor). Rys. Nr 3. Klasyfikacja rozwiązań z zakresu ochrony przed hałasem komunikacyjnym, (rysunek: autor) Normy hałasu w Polsce Niestety w październiku 2012 roku zostały drastycznie podwyższone wartości dopuszczalnego poziomu hałasu. Wskutek tego wiele terenów narażonych na hałas komunikacyjny zgodnie z obowiązującymi przepisami nie musi być już chronione przed nim. Generalnie podniesiono najistotniejsze wartości aż o 6 dB. Cała sytuacja wzbudza wiele emocji i jest powodem do dyskusji. Naczelna Izba Kontroli wzięła pod lupę ekrany akustyczne i powstał bardzo rzetelny i obiektywny raport, który może rozczarować przeciwników tych rozwiązań a także dać nadzieję tym , którzy wciąż walczą o zmniejszenie poziomu hałasu w pobliżu swoich domostw. Zapraszamy do lektury : POBIERZ RAPORT NIK DOTYCZĄCY EKRANÓW AKUSTYCZNYCH Rozporządzenie Ministra Środowiska określa dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku (na zewnątrz) pochodzące od różnych źródeł. Rozporządzenie to określa w podziale na poszczególne funkcje terenu i rodzaje zabudowy wartości dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory dnia, czyli dla okresu doby od 6:00 do 22:00 oraz dla pory nocy, która obejmuje okres od 22:00 do 6:00. Są to następujące wartości dla dróg lub linii kolejowych: a) pora dnia – 50 dB, pora nocy – 45 dB, wartości te obowiązują dla: • obszarów ochrony uzdrowiskowej, • terenów szpitali poza miastem; b) pora dnia – 61 dB, pora nocy – 56 dB, wartości te obowiązują dla: • terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, • terenów zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, • terenów domów opieki, • terenów szpitali w miastach; c) pora dnia – 65 dB, pora nocy – 56 dB, wartości te obowiązują dla: • terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, • terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi, • terenów rekreacyjno-wypoczynkowych poza miastem, • terenów zabudowy zagrodowej; d) pora dnia – 68 dB, pora nocy – 60 dB, wartości te obowiązują dla: • terenów w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. wróć do spisu tematów czytaj dalej